Krampus czyli Mikołaj, którego nie chciałbyś spotkać. Legenda o Złym Duchu Świąt Bożego Narodzenia

 

Krampus

Czy wiesz, że anty-Święty Mikołaj, który towarzyszy temu 'prawdziwemu' podczas świąrecznych podróży? Nazywa się Krampus i sądząc ,po jego ilustracjach, przypomina paskudnego, mściwego, odstraszającego złego goblina, którego na pewno nie chciałbyś spotkać jako dzieciak.

Jeśli w tym roku byłeś niezbyt grzeczny, a na Mikołajki dostałeś ruzgę, bryłkę węgla lub ... nic, to masz ogromne szczęście, bo Zły Mikołaj i jego demoniczni pomagierzy mogą robić naprawdę okropne, wyrachowane rzeczy.

Na przełomie III i IV wieku w Mirze żył sobie bogaty kupiec, który miał wielkie serce, cały swój majątek rozdawał biednym i potrzebującym. Został biskupem Miry w Lucji, a skala jego pomocy potrzebującym i cudów, których był wstawiennikiem, sprawiły, że został uznany przez kościoł katolicki za świętego oraz patrona Rosjii i pojednania wschodu i zachodu.

Współcześnie na jego postaci jest wzorowany Święty Mikołaj  kultury masowej, któremu początek nadała reklama Coca-coli z lat '30, tj. rubaszny grubasek, starszy żartobliwy pan z długa białą brodą i w czerwonym surducie.

Ale nie jemu jest poświęcona ta historia, a Krampusowi, jego złemu, paskudnemu alter-ego. Krampus był istotą antropogeniczną (niekiedy był człowiekiem przebranym w skórę kozy lub owcy, z drewnianą maską (z drzewa lipowego) na głowie z rogami i parą dwóch kopyt). Często przedstawia się go na podobieństwo diabła skrzyżowanego z faunem. W przeciwieństwie do Mikołaja, przychodzi, by ukarać niegrzeczne dzieci – według legendy porywa je i wynosi w wielkich koszach.

Postać ta wywodzi się z austriacko-bawarskiego folkloru alpejskiego, a jego legenda znana była dzieciom mieszkającym w Alpach niemieckich i austriackich, w północnych Włoszech, na Węgrzech, w Chorwacji, Czechach i Słowenii. Krampus – słowo to wywodzi się z staro-germańskiego i oznacza pazur (Krampen). 

Obok Krampusa występuje także wiele innych postaci podobnych pod względem genezy i działalności: Klaubauf - Bawaria, Ruprecht - Niemcy pólnocni,  Perchent - Galicja , Czarny Piotr - Holandia i Belgia, Certa, Pelznickel i Schmutzli.

Geneza

Według staroniemieckiej tradycji w dniu św. Mikołaja niemieccy chłopcy otrzymywali prezenty, natomiast dziewczynki otrzymywały je tydzień później – w dniu św. Łucji. Oczywiście według tradycji miano obdarowywać tylko grzeczne dzieci, natomiast te mniej grzeczne miały być nawiedzane przez Krampusa i Ruprechta (pachołka Mikołaja). 

Po reformacji Marcina Lutera w 1517r. kościół wprowadził tradycję podarków w dniu Bożego Narodzenia. Postać Krampusa miała zaś zjawiać się z Mikołajem i porywać niedobre dzieci do kosza zawieszonego na plecach. 

Dawniej mieszkańcy wiosek praktykowali pantomimę przebierając się za zwierzęta, mityczne postacie i dzikich ludzi i odbywali barwne korowody, dając początek archetypom dzisiejszego Krampusa i innych nadnaturalnych stworzeń.

Krampusnacht

Krampuslauf w Pörtschach, Austria

To tradycyjna parada organizowana w dzień Przesilenia Zimowego. W Austrii w trakcie obchodów młodzież przebiera się za Krampusa w owcze lub kozie skóry, zwierzęce rogi i kopyta oraz przerażające maski.

Paradę otwierają połykacze ognia, a potem przechodzą przebierańcy, który gonią i zaczepiają dzieciaki, robiąc im psikusy, a wręczając dorosłym Krampus Schnapps ( rodzaj owocowo-miodowo-korzennego brandy). Oprócz powodujących gęsią skórkę straszne odsłony Krampusa, na paradzie  pojawiają się również inne postacie związane ze świętami, takie jak Mikołaj, Pani Zima czy anioły.

Poza paradą wielu młodych mężczyzn ubierają się jak Krampus w pierwszych dwóch tygodniach grudnia, szczególnie wieczorem 5 grudnia, i snując się po ulicach, straszą dzieci i kobiety zardzewiałymi łańcuchami z przyczepionymi do nich dzwonkami. A w  niektórych obszarach wiejskich tradycja obejmuje również wychłostanie rózgą przez Krampusa. Zły goblin traktuje w ten sposób zwłaszcza młode niezamężne kobiety i nastolatki.

Krampus w popkulturze

Krampus stał w tradycji i kulturze w opozycji do Mikołaja. Jego wygląd nawiązuje do diabła i znanych z greckiej mitologii faunów i satyrów. Kościół katolicki starał się zwalczać tego typu tradycje, jednak w ostatnich latach, czasach powrotu do folkloru i rodzimowierstwa, Krampus odnalazł swoje miejsce w komercyjnej kulturze i stał się magnesem na turystów. Cieszy się też nieustającą popularnością w USA.

W niektórych krajach w XIX wieku cieszyły się dużą popularnością kartki świąteczne z podobizną Krampusa w roli głównej - Krampuskarte - i pozdrowieniem: /Grüß Vom Krampus/.

przykładowe kartki świąteczne

Jak kształtował się obraz Krampusa przez wieki:

– 2000 p.n.e – Enkidu towarzysz Gilgamesza z eposu o tym ostatnim, to najwcześniejszy, znany przykład “dzikiego człowieka” w literaturze;

– 600 p.n.e – W Księdze Daniela pochodzącej ze Starego Testamentu, król Nabuchodonozor II został ukarany przez Boga  za swą pychę i zamieniony w dziką bestię;

– 217 p.n.e – Saturnalia były świętem poświęconym bogowi rolnictwa – Saturnowi w starożytnym Rzymie. Świętowano, obdarowywano się wtedy prezentami, a niewolnicy i ich panowie bawili się razem;

– po IV wieku – liczne germańskie plemiona (jak Goci i Wandale) konwertują się na chrześcijaństwo; powoli stare pogańskie wierzenia zostają zepchnięte w małe górskie wioski i enklawy, gdzie penetracja kościoła jest utrudniona;

– 1250  – Konungs skuggsjá (Król Lustro – norweski tekst edukacyjny, służący do nauczania króla), zawiera wzmiankę o dzikim człowieku pokrytym włosiem.

– XVII w.  – Rycerz Rupert pojawia się jako jedna z figur podczas procesji w Nurnburgu;

– 1810 -Bracia Grimm rozpoczynają zbieranie i publikację opowieści opartych na niemieckim folklorze;

– Wczesne lata XIX w. – Świąteczne kartki z Austrii, Niemiec i innych państw Europy zawierają obrazy i pozdrowienia od Krampusa i innych pomocników Św. Mikołaja;

– Wczesne lata XIX w. – Niemieccy imigranci w Stanach Zjednoczonych popularyzują postać Krampusa i Pelznickel w Pennsylvanii, Maryland i między innymi Indianie;

– 2004  – Magazyn Blab! Magazine publikuje serię Devil In Design, gromadząc kartki w stylu vintage z wizerunkami Krampusa z XIX wieku. Książka ta cieszy się duża popularnością w USA;

– 2007  – Amerykańska telewizja w serialu Supernatural pokazuje postać Krampusa;

– 2009  – Amerykański satyryk Stephen Colbert zostaje odwiedzony przez Krampusa w telewizyjnym show: The Colbert Report.;

– 2013  – komiks Krampus! pisarz: Brian Joines, rysownik: Dean Kotz;

– 2013  – Krampus pojawia się w popularnej animowanej serii: American Dad.

Film z Krampusem:

• Krampus: The Christmas Devil reż. Jason Hull (2013);
• Krampus: The Reckoning reż. Robert Conway (2015);
• Koszmarna opowieść wigilijna reż. Steven Hoban (2015);
• Krampus. Duch Świąt reż. Michael Dougherty (2015);
• Mother Krampus reż. James Klass (2017).

Programy w TV z Krampusem:

• Reklama amerykańskiej stacji telewizyjnej G4 (2003);
• The Venture Bros., odcinek A Very Venture Christmas reż. Christopher McCulloch (2004);
• Scooby Doo i Brygada Detektywów, odcinek Gniew krampusa reż. Victor Cook (2010);
• Grimm, odcinek Dwanaście dni krampusa reż. Tawnia McKiernan (2013);
• Hotel Transylwania: Serial, odcinek The Fright Before Creepmas reż. Robin Budd (2017).

~~~~~~**********~~~~~~

Bibliografia:

• http://news.nationalgeographic.com/news/2013/12/131217-krampus-christmas-santa-devil/
• https://en.wikipedia.org/wiki/Krampus
• http://https://de.wikipedia.org/wiki/Krampus
• www.nto.pl/serwisy/heimat/art/4467639,o-mikolaju-i-zlym-krampusie,id,t.html
• http://www.krampus.com/index.php
• http://ciekawe.org/2015/12/04/krampus-swiety-mikolaj-ktorego-wolelibyscie-nie-spotkac/
• http://www.npr.org/2011/12/10/143485735/naughty-or-nice-krampus-horror-for-the-holidays

~~~~~~**********~~~~~~

Następny post będzie za tydzień albo dwa, w zależności czy za tydzień albo dwa... 

A tymczasem miłego dnia.

Buziaki. Bye. Widzimy się w lepszych czasach