Krytycznym okiem na... "Sekretne życie pszczół" Sue Monk Kidd

    Witaj. Dziś, znowu, na tapetę wezmę powieść pani Kidd. Teoretycznie nie gustuję w powieściach "typowo dla kobiet", ale jednocześnie nazwaniem twórczości Sue Monk Kidd zwykłymi powiastkami dla kobiet jest nazbyt przesadzone i obraźliwe. Dlaczego tak uważam? Z literaturą kobiecą mamy jednoznaczne, stereotypowe wyobrażenie; literatura lekka, mało ambitna, nie wymagająca wysiłku intelektualnego. Poza tym jest w ów określeniu coś dyskredytującego kobietę jako potencjalnego odbiorcę literatury bardziej wyższych lotów, tylko i wyłącznie z faktu, że jest kobietą, a to mi się nie podoba. Bo w "literatura męska" to Hemingway, Remarque, May i Bukowski, a więc znów wychodzi na to, że baby do garów, i ewentualnie, ckliwych i głupkowatych, oklepanych romansideł. Powieści Kidd są dużo głębsze, dotykają poważnego problemu jakim jest rasizm, który z upływem lat i rozwojem technologii nadal istnieje, choć może w innej formie. Niby taka głupa kmiotka a potrafi wybić się poza stereotyp babskich powieści wzruszającą fabułą, "męską" tematyką i skomplikowanym, wielowarstwowym portretem psychologicznym.

     Na temat „literatury kobiecej” na pewno kiedyś coś napiszę, ale teraz, aby nie przedłużać, wrócę do sedna. Czarne skrzydła rozbudziły mój apetyt na kolejne powieści Sue Monk Kidd i postanowiłam zapoznać się z jej chyba najsłynniejszą powieścią, będącą jednocześnie debiutem autorki – Sekretnym życiem pszczół. Chronologicznie jest to książka starsza od Czarnych skrzydeł o trzynaście lat i wspominam o tym nie bez powodu. Porównując najstarszą i najmłodszą powieść, możemy przekonać się, jak na przestrzeni lat rozwinął się warsztat Kidd, jak niegdyś i obecnie kreuje historie, wykorzystując do tego podobne motywy. Porównanie uwypukla również niedociągnięcia obecne w Sekretnym życiu pszczół, jednak w ogólnym rozrachunku jest to debiut, który ja nazywam dobrym.

Karolina Południowa, 1964 rok. Segregacja rasowa nadal kwitnie, pomimo wprowadzenia pierwszych praw dla czarnoskórych obywateli. Rasiści nie zamierzają godzić się z żadnym przejawem równości, prawo jest dla nich wyłącznie zapisem na papierze. Gdy wolność zderza się z głęboko zakorzenionym uprzedzeniem, rodzą się nowe konflikty.

    Zmiany nie omijają domu Owensów, w którym mieszka nastoletnia Lily, półsierota. Gnębiona wspomnieniem utraty matki, ofiara własnego ojca może polegać tylko na jednej osobie – czarnoskórej opiekunce, Rosaleen. Gdy agresja w domu i poza nim zaczyna zagrażać życiu kobiety i dziewczynki, splot wydarzeń wymusza na nich desperacki krok. Korzystając z jedynej wskazówki ukrytej wśród rzeczy zmarłej matki, Lily ucieka do Tiburon, gdzie na uboczu mieści się pasieka Czarnej Madonny prowadzona przez siostry Boatwright. Dom pełen kobiet staje się schronieniem, jednak przed przeszłością i obecnymi zmianami nie da się uciec. W pasiece krzyżuje się wiele sekretnych żyć… Czy z czasem ujawniane tajemnice zaleczą rany, czy może rozdrapią je na nowo?

Sekretne życie pszczół to przede wszystkim powieść o dojrzewaniu, wybaczeniu i wierze. W centrum wydarzeń znajduje się Lily, a inni ludzie i związane z nimi wydarzenia stają się kolejnymi etapami w jej dorastaniu. Gorycz samotności, odrzucenia, niekochania zostaje podwójnie osłodzona podczas pobytu w pasiece. Siostry Boatwright i ich krewni, choć sami doświadczani przez los, ofiarują nastolatce coś, czego wcześniej nie znała; dla Lily dołączenie do grupy prześladowanych osób stało się źródłem siły. Umniejszani, tępieni wcale nie są tymi słabszymi i mają w sobie więcej godności niż ich wywyższający się prześladowcy. Zetknięcie tych dwóch teoretycznie odmiennych światów pozwoliło Kidd na udowodnienie, że cierpienie nie zna granic, podziałów i nie zwraca uwagi na kolor skóry. Biała dziewczynka zmaga się z krzywdą tak samo, jak jej czarnoskóry rówieśnik. Czują i cierpią tak samo, los była dobry i niełaskawy po równo, a jednak, z jakiegoś powodu – jedno z nich zostało uznane za gorsze od drugiego. Sztucznie narzucone wartościowanie rozpada się, gdy uczucia zyskują na sile.

    Po lekturze Sekretnego życia pszczół i Czarnych skrzydeł można zauważyć, że powieści korespondują ze sobą, nawiązując do ustalonej grupy symboli i wątków, o czym wspomniałam już wcześniej. Przede wszystkim podkreślono wartość opowieści oraz związanych z nimi przedmiotów, przekazywanych z pokolenia na pokolenie. One stają się wsparciem dla bohaterów, którzy powierzają im wszelkie nadzieje, smutki i radości. Pamięć i nadzieja na przyszłość stają się źródłem siły dla tych, których głos miał być zduszony. To prowadzi nas do kolejnego punktu - w przypadku obydwu powieści wiodącym wątkiem jest zagadnienie rasizmu i walki o wolność. W „Czarnych skrzydłach” ukazano zalążek walki o prawa, tymczasem w Sekretnym życiu pszczół przyglądamy się niełatwym przemianom społecznym, gdy zdobycie praw okazuje się być początkiem jeszcze trudniejszej drogi. Kidd ubiera dziejowe zmiany w opowieści, pozwala im się przyjrzeć z perspektywy zwykłych ludzi, którzy często stoją na uboczu nim przyjdą do nich polityczne zawirowania. Bohaterki stworzone przez Kidd dorastają w świecie pełnym podziałów i nienawiści. W przypadku historii Lily, autorka zbyt często jedynie sygnalizuje problem, a za mało się w niego zagłębia. Miód, który wypełnia powieść, oblepia i wygłusza zło; widzimy je za „miodową osłoną”, bo pasieka miejscami sprawia wrażenie całkowicie oderwanej od świata. W Czarnych skrzydłach dobitniej pokazywano niesprawiedliwość i okrucieństwo, aż czytelnikowi włos się jeżył na głowie. Myślę, że przy całej uwadze poświęconej sytuacji Lily, pisarka trochę zaniedbała problemy, z którymi zmagali się czarnoskórzy bohaterowie. Wybrała drogę na skróty, zamieniając problem w kilka scen–symboli, co jest łatwiejszym rozwiązaniem niż równomiernie wplecenie wątku w całą akcję. To chyba największe potknięcie tego debiutu. Jednak mimo tej słodkości, mimo tego ciepła, nie jest to powieść beztroska. Mając w pamięci burzliwe czasy, cały czas czułam niepokój, obawiałam się tego, co może nadejść. Skoro jako czytelniczka byłam niespokojna, to nawet nie mieści mi się w głowie, jak czuli się ludzie, którzy musieli tak żyć. Sama ta myśl jest wstrząsająca. Dlatego warto przeczytać obydwie powieści, nienależące co prawda do żadnej wspólnej serii, ale poruszające podobne problemy, poddane działaniu czasu.

    Sekretne życie pszczół odłożę na półkę obok Czarnych skrzydeł pióra tej samej pisarki oraz Służących autorstwa Kathryn Stockett, ponieważ są to powieści, które pięknie przedstawiają przyjaźń i międzyludzkie więzi silniejsze niż uprzedzenia i podziały. Teraz z pewnością sięgnę po ekranizację powieści, by jeszcze raz wrócić na pasiekę sióstr Boatwright. Sekretne życie pszczół to powieść ogrzana słońcem, w której dobroć ludzi potrafi uleczyć krzywdę zadaną przez innych, a człowieczeństwo - nie kolor skóry, jest najważniejszą wartością. Debiut Sue Monk Kidd warto mieć na uwadze. 6/10. Polecam. Nie tylko kobietom. Do następnego razu. Bye.